door Jord den Hollander
AFFR curator
Het optimistische idee over het maakbare geluk is de afgelopen decennia echter door een groeiend besef over de aanslag op de reserves van de aarde behoorlijk onder druk komen te staan. Duurzaamheid, de circulaire economie, CO2 neutraal bouwen, de kleine ecologische voetafdruk, het zijn de dwingende uitgangspunten die de ogenschijnlijke onschuld van een ongebreideld vooruitgangsdenken in een ander perspectief plaatsen. Geluk is niet meer los te zien van de destructieve neveneffecten.
Bouwen kost enorm veel energie en consumeert in een schrikbarend hoog tempo de laatste voorraden uit de aardkorst. Welk scenario voor een leefbare en sociaal gelijkwaardige samenleving is nog haalbaar en welke rol spelen (landschaps-)architecten, ecologen en stedenbouwkundigen hierin.
Overal worden de doemscenario’s breed uitgemeten, maar het tij is langzaam aan het keren. Sommige architecten wachten niet langer af tot er een opdracht voorbij komt, maar nemen zelf het initiatief en werken aan experimentele plannen voor energieneutrale steden.
Maar hoe maak je steden die voor iedereen leefbaar en betaalbaar zijn. Waar geen harde segregatie ontstaat tussen rijk en arm. Dat is de grootste uitdaging van deze tijd die meer vereist dan een technische oplossing, maar een appel doet op een sociale en politieke instelling die verder gaat dan wat ad hoc oplossingen.
Londen is al onbetaalbaar geworden en dat geldt inmiddels ook voor Berlijn, Milaan, Amsterdam en vele andere steden in Europa. Het succes van die steden heeft zich inmiddels gekeerd tegen de oorspronkelijke bevolking en de laagste inkomensgroepen worden verdreven ten faveure van (buitenlandse) investeerders. Building Happiness voor hen is niet meer dan het vooruitzicht op woeker winsten.
Wat kunnen we leren van de pogingen tot sociale en inclusieve steden die er in het recente verleden zijn geweest. Kijk naar films als New Town Utopia en Nordweststadt, twee Newtowns waar met een top-down gedirigeerd masterplan het geluk voor tienduizenden nieuwe bewoners leek te kunnen worden gedefinieerd.De beste bedoelingen liepen al snel stuk op een veranderende maatschappij die in zijn veelkleurigheid nauwelijks meer kon aarden in rigide ontwerp opvattingen. Mislukt in hun oorspronkelijke opzet wellicht, maar nog steeds vitaal.
Of kijk naar Family in the Bubble, een verrukkelijk relaas uit Zuid Korea vol gitzwarte humor over een familie die probeert te overleven in boomtown Seoul nadat de woningbouwbubble is gebarsten. Mensen blijken, onder barre omstandigheden een enorm adaptief vermogen te hebben. Een vermogen om te kunnen overleven onder de moeilijkste omstandigheden.
Melting Souls, een verpletterende film uit het noordelijk gelegen Russische Norilsk, laat wat dat betreft de meest onverwachte kant van Building Happiness zien. Zelfs in een omgeving waar Dante’s Hel nog vriendelijk bij afsteekt zijn mensen in staat het geluk te vinden. Het is een van de films (zie ook This Cold Life, Planeta Petrila of Uppland) die laat zien wat de prijs is die er moet worden betaald om het geluk voor een kleine groep elders in de wereld en ver weg van deze hell holes te kunnen garanderen. Het zijn open wonden in het aardoppervlak waar de bodemschatten in hoog tempo uit worden weggeschept.
En dan is er altijd nog de troost van de schoonheid en het kleine geluk van het vertrouwde zoals in Bon Maman and Le Corbusier op hartverwarmende wijze wordt getoond. Een zoektocht naar de essentie van Le Corbusiers Habitation in Marseille. Of neem die andere zoektocht in de prachtige beelden van de film Human Shelter naar een van de meest elementaire behoeftes van ieder mens: een huis. Het is een onthullende road movie over drie continenten die de kijker meeneemt naar de wonderlijkste onderkomens. Het gebouwde geluk lijkt hier rekbaar tot in het oneindige.
AFFR 2018 wil met Building Happiness een vrolijke en veelzijdige kijk op het menselijk tekort bieden. Een caleidoscopisch overzicht in bijna 100 films, over de wonderlijke vormen die dat streven naar geluk kan aannemen.
Het is bijna aandoenlijk als we in de film Experimental City zo’n vijftig jaar terugkijken naar hoe we ons toen dat gebouwde geluk voorstelden. Een energie neutrale stad in de stijl van de Jetsons en de Thunderbirds vol zelfsturende auto’s, binnenstedelijke productie van gezond voedsel en kansen voor iedereen. Voor alle milieuvraagstukken, sociale onlust en politieke conflicten werd er een oplossing geboden.
Experimental city was het ultieme antwoord op de problemen van een steeds complexere samenleving. De ideale film om onze jubileum editie luister te geven, niet alleen vanwege de hoge actualiteitswaarde van de film, maar vooral om het belang van de lessen die we kunnen leren uit die filmische vertaling van onze gedroomde gebouwde omgeving. En die lessen zijn, sinds we zo’n 18 jaar geleden met het AFFR zijn gestart, urgenter dan ooit.
Bekijk hier het volledige programma van AFFR 2018
Deel dit item